– Kisi-Mi’kmaw wi’kek Mona Francis (Elsipogtog)
Etl mawi muwisultiek Syriansɨk.
Eptek, mu weju’sunuk. Nutokopia’tiek msikuwiktuk miawi eksitpu’k jel metetoqsultijik pukto’kuomejk. Kekinuwa’taqɨtjik e’pitjik ma’ ji’nmuk i’mu’ti’kw pasna kitk siawi naskmi’titl pita’qel wumakkotmuall aqq maqtawe’kl pitu’knn, aqq ankuntekl wunjewal ta’n teluwi’tmi’titl hijabs.
Nitapeskw Patricia eyk me’ kenek elmi so’qɨtek ma’w Azzahl ; ta’n me’ aji kisikuit, aqq ni’n eym me’ elmi nistek aqq ma’w nutkwe’tewj ; Muminah, atel nekm pekisinkɨpp New Brunswick lluiknekk te’sɨkekk na’kwekl. Muminah aqq wkisikuml na Bedouink. Nekm nuje’wapnikk jijkluwe’jɨk ke’s mna’q matntultimukwek ta’n tett weja’ti’tij. Tepaqniktuk mili aliwnaqia’tiek tupkwaney awti kesk pemi so’quatijimkutiek memke’k, kikji-kopitaq Muminah, ankita’suatm ta’n telaptɨk aqq ta’n telite’tk wla Canadianey lakalans. Ankita’suatm ta’n koqowey kisi saputa’toq ta’n wejiej – ta’n tett i’tel tukwiepp eskitpu’kl, ka’qniktuk pempukuit kesk nutuaji nape’wl aqq msikue’jk, pesetoql te’pi’sewe’l, mi’jan, aqq jika’jawe’jl. Asku’lapa’sit ankamit, wasoqɨplkikwaql wpɨkikwl, alapɨlkikua’sit. “Wisisk ?” teluey, ke’sk apskulutaq jijklue’j, aqq ewsi tɨliputaql wji’taqnn. Weskewe’k, matkwetuit, aqq elutuwatl jijklue’jl aqq nekm. Kitk e’pijik weskumtijik toqo kesikawistoqik Arabictuk ; kiwo’kiaq metetoqsijik ta’n etl ewe’kɨtekl kuntal kesk pemi – so’quatijimkutiek ta’n mamke’kiktuk etlikutijik wenju’su’naksi’k etl se’sikwejik msikuiktuk, wisawskweskl, aqq se’sikwejik mɨkeknewtaqsijik pkumanaqsi’k.
Muminah tel-muisit stike’ kisikuwiskw ta’n ki’s sa’q telukuet, tlia’ mna’q nekm aqq Azzahl malkutmi’tikwl kisna kiskaja’tu’tikwl pkumann. Ke’sk wpitnn aja’tikl, poqji-lintuwatk kktapekiaqn ta’n lintmuwatesk mijua’ji’j alamapeka’ljel, welta’q, stike’ eksipu’kewe’k sisipji’j metewintoq wejkwapniaqel, tmk kinteweta’q, klapis elmi espa’sik, toqosɨp apaji-nulmeta’q, klapis kaqta’q. Wel nutmn kktapekian aqq piltuta’q, kaqasi-milamu’k ta’n koqowey ankite’tmn aqq milita’sin ke’sk jiksɨtmn na kktapekiaqn. Ame’k, jajiktuk ta’n etlikutijik kawatkukk, etek tmo’qtawi’kan. Mikuwaptm kisi wijey – tmo’qtawi’kan, e’pit etli kktapekiet – aqq ni’n mikwite’tm ta’n tujiw, apoqnmaqɨtekk nitapenaqq ewi’ka’titekk tmo’qtawi’kan newiska’qekk jel na’n te’sipunqɨkekk, ninen, aqq, atel pejiwsiekɨpp na tujiw.
Ankita’suatm ta’n teli ppkije’kɨpp we’kaw telite’tmekɨpp ta’n tett eymek stike’ tleyawiek.
Mu nuta’qtɨnukupp kksinkutnen United Statesɨk, petaye’k Canada, katu pukwelkɨpnikk nitapenaqq peji kksinkutipɨnikk me’ na ma’ nuta’nuk l’ta’new matnaqewaqan aqq eymutijik wesimuktmi’tipp etl matnaqewaqnik. Ntkisikum mu wesimuktmukɨpp, tepi kelulkɨpp ta’n koqowey uji ma’ nuta’nuk naji matnaqkenew. Ta’n ketu koqowey, na petay’ekɨpp New Brunswick, ta’n tett nukmijaqq etl wskwitkamuiepp, tewji ktu’ i’mapp ta’n tett kelulk wskwitqamu, ta’n tett etekl nipuktl aqq nika’taqno’kuoml ; aqq na nekmewey nemituapp oqwa’yanek Saint John River Valley siwkwekk 1970. Kaqamia’tijik laklemo’iq ke’kupijik kumu’juwey pawtawti’ji’j ; ntapsun alaluwesk wuju’sniktuk ; wenjitia’muk etl peskwatalultijik. Siplaqɨtek kaqi ksi milamu’k espaqmɨkek wisawe’kl, maqtawe’kl, stoqnamu’kl – tewa’lutewe’l, lkesasik maqamikew, piley msiku – wape’kl aqq wapimkwe’kl wasuwekl muskwe’smnaksiktuk.
Mu ke’tuapp, tujiw, klapis iknmatɨmapp jikla’siktɨn ta’n telta’siapp tltetew aqq mi’watmnew ta’n teltek ki’s ; ma’ kis tl nmitu ta’n koqowey naqtɨmapp tɨltektenn ta’n eym nike’ ; weli kksua’tuapp ta’n teli ankita’suatm ; penoqite’su’tiey, kepmite’tekemkewey, aqq paqala’ywekɨpp teliaqewey. Wju’sn, wastew, kelulk maqamikew aqq toqwaqji’jkl nipnn – na tel nenasikɨpp ma’w ta’n telo’ltijik majuinu’k. Pemi so’quatijimkweyanekk Saint John River valley, kejituapp kekunm je tlia’ newte’jk klusuaqn ta’n telui’stu’tijik Canada, pasna mu kejituapp ta’n telikpiaq aqq ta’n telo’ltijik majuinu’k wla wswkitkamu ; Mu ke’tuass ta’n tetuji mtue’tew tela’tekek mu tleyawiw tett we’kaw teli wusua’limkek stike’ nekmow.
Muminah se’skwalatɨl Azzahl. Wenaqunaqiet aqq apiji-nisɨlɨka’t espaqmikek. Tepkopa’sit tepaqniktuk, aqɨt pantɨtek ka’qn. “Amuj eliet ta’n etli ajjikatek,” Patricia teluet, pasna mu kejitɨmmuk l’miaq mtwe’ktɨnn aqq ankita’suatm tal-weketu’tital pkumann we’kaw mu Syriank kekunmi’tikw ta’n tl wissukwatasiktɨtal. Kisna, etukjel, mu kisi awanta’suatmuk aqq jipatk ne’yaqsɨktnew aqq naqateluksin l’miaq pemaqsɨk nuji-naqateluemkewey ta’n eykik pkumanaqsi’k. Etuk jel nuta’q spikwa’sin aqq mikuitemnew ta’n i’tel mimajultipɨnik ke’s menaq matnamukwek. Mu kejiamuk ta’n teli pkije’tew we’kaw me’kite’te’tmi’tij ta’n tett wikkulti’tij. Ketu’ tlimkik ma’ awanta’suatmi’tikw ta’n tett weytayjik, pasna ika’qtɨtow ta’n tujiw tli’te’taqq New Brunswick stike’ ta’n tett tleyawltijik ; aqq klapis, ta’n tett etli wskitqamuia’tiliji wunjanuaqq na kktu’ siawi i’mutaqq.
Welaqsekl pkumann, waju’te’mann npitnn – te’sɨkl ppkumann, teli ta’suwatmann, wijey nike’ ta’n te’sɨkl ppkumann na tesɨkl koqowe’l kisi amsala’tuanel. Kisi tlimaqq Muminah ta’n te’s, l’tuwe’k tmo’qtawi’kan, kewa’lɨkɨtjik kawatk toqwa’qe’l aqq iknmaqatjik lisultin newtipuk. Nipk teli oqwa’q, kaqi sekki piasit ppqa’w l’saqtek meljoqɨm : ntlawo’qeminaq naqtɨkl jile’kl wisawkweskl wisqoiktuk. Kisi tlimaqq, ta’n tett wejiey, i’naspipnik kjipilaqnji’jk pɨteweye’l muntiji’jl ; wla tett, i’ppkasekeyapp newte’jk munti kopsiktuk we’kaw mikkuwamkek kesikisi ankamijik ta’n te’s peji mittukuali’tij, mu me’tekw wen. Kisna, mu iknmuwawj wen suliewey tan tuju apoqnmaskel, pewatmi’tij skɨmalanew we’kaw nekm nuta’j apoqnmatimk. Kisi tlimaq ma’ kisi teli wuswa’lsin stike’ tleyawin New Brunswick we’kaw kisi wikin na’kwekl aqq wela’wkwl aqq te’si punqwekl we’kaw kaqi nmitu’n aqq saputa’tu’n winkɨmekek, metu’na’q, jipsunk, nupapl, kesikawi-wujusɨk ta’n etl musikta’sik, tma’kitaqney aqq tepaqnji’jl, kuntewe’l awti’l, tia’m alaptoq ta’n wastew el tmik we’kaw kkajiknk, tel milta’q te’s weju’sɨk, nemu’jik usku’sk, nutmkɨl tapia’jijkl, wowkwisk, kloqwejk nemu’jik Orange Hall, kikpesanikiskɨk Remembrance Day, peji mitukutijik eleke’witk : aqq ta’n tett etl pukwelkik mil kisutna’tijik majjuinu’k, kaqasi millamuksit mimajuinu ; ta’nik tmk e’ymutipnik ; aqq ta’nik pe’ytapnikk wutejk.
Nutmayapp mininjkl ta’n na’kuset kisi-kispaskɨl na tewaqtasikl tela’tikek Syriane’k e’pijijk wkisikumuaqq mu malkutmi’tikwl.
Nipnuk, Patricia pekisulaji app e’pijik. Naqita’jik niknaq pipanimijik kisi so’quita’new memke’k aqq naji muwisultinew. Muminah eskɨmaqtmat aqq Azzah pekisulatl wtusl. E’pite’ji’j, newi puna’t, nata’ aklasiewi’sit.
Muminah me’ kenekk wantaqe’k. Neyeja’q wsapun ta’n tett weji naskɨk hijab. Oqɨlmkwa’sit, weskewikwetutk.
“Wiktɨmekl, nike’, “ teluet, aqq ewsi pija’toq na’tkoqowey utunk. “Malkutmekl.”
“Kesatmekk malkutmekl pkumann,” teluet epi’te’ji’j, menaqatj.
“Pkumaney wiktikti’kn,” Muminah tluetew, wlo’nuk, mekite’tk, pemi lasknmuatl eptaqnn wkisikuml.
Kaqami elmalqe’k ka’qn, wa’jmewa’tu tepaqn pemi keska’q asoqmatija’sik wenaqamikek.
Ankita’suwalkik wla Syriansɨk ta’n tetuji kktu’ tleyawultijik. Stike’ ni’n ta’n tel welkwijin ta’n te’s telo’tmanel tleyawi tett. Tela’tikek na majuinu’k aqq maqamikew telimuksi’kw ta’n wenik kinu. Wikuwaji toqwe’yek ni’n aqq Muminah ta’n te’s toqwi muwisiekel kesikewiku’s na’kwekl ; niwetek ame’k, aluk jel newalɨskik ta’n te’s na’kuset ankunpijel aqq i’mtewintu’tijik puktewe’jk. L’miaq i’masɨnn Syria, na kina’muwisoq ta’n tel wisukwatmn jijkluwe’wjewey. Kina’muwisoqq ta’n tel nukwa’kitun tepi’sewey. Nekm kkji’tew ta’n tett tl we’jitesk wasuekl aqq ppse’susk.
Kiqtowi pukuwa’si aqq apaja’si wissukwatekemkewokoumk, ta’n etl wujaqɨma’lɨkik tmato’sk, ke’sk nujaqte’key aqq pepkesawey, ankita’suwatm ta’n tel kisi, mesi matntultimk Syria, na me’ sisipk kektaqa’sit wa’wiktuk, se’sikwekl kaqaju’mann, wskitqamuia’tijik gazellesɨk ; aqq ta’n tel kisi tlo’tmu’k eluwe’wiaq, ta’n, ketu’ koqowey na me’ kekunmu’k penpoqite’suti aqq kepmite’taqn, nuta’ykw i’mutinew stike’ wi’sisk wskwitkamuiktuk, ta’n mu matnaqkɨti’kw. Na tel kisi we’ji’sul’tikw kinu ame’qewaq aqq pile’k majuinu’k peyta’jik aqq ewleyujik majuinu’k wejitu’tij tan tett wikultitaqq : te’pmi’tij wuli wsualuksinew, pemi nsɨtmi’tij ta’n koqowey kelulk, aqq kekina’masultijik ta’n tel pmiaq e’ymu’k – tma’tosk wejaqama’lujik, ppkumaney wiktikti’kn -weketu ta’n tesɨk kiju maqamikew iknmusi’kw aqq mu wusamita’new.
Beth Powning
No 17. Wel-maw-lukutiek
